اقتصاد زیستی به معنای گذار از اقتصادی که تا حد زیادی مشتق شده از مواد خام فسیلی به یک اقتصاد مبتنی بر بهره وری منابع انسانی بر اساس مواد خام تجدید پذیر و همچنین با استفاده پایدار از خدمات اکوسیستم مانند: زمین و آب است.
8 مرداد 1398
مقدمه
اقتصاد زیستی به معنای گذار از اقتصادی که تا حد زیادی مشتق شده از مواد خام فسیلی به یک اقتصاد مبتنی بر بهره وری منابع انسانی بر اساس مواد خام تجدید پذیر و همچنین با استفاده پایدار از خدمات اکوسیستم مانند: زمین و آب است. این به معنی تبدیل زیست توده به انواع مختلف محصولات از جمله مواد غذایی، انرژی، محصولات صنعتی، محصولات خانگی، مواد کامپوزیت، مواد دارویی، کاغذ، پارچه و غیره می باشد. برای دستیابی به استفاده کارآمد از زیست توده های تجدید پذیر در فرآیند تبدیل مواد خام به محصول نهایی، از جمله استفاده بهینه از محصولات بلااستفاده و مواد زائد، نیاز به نوآوری مبتنی بر دانش است. توسعۀ تحقیقات گسترده برای دستیابی به دانش جدید در این راستا مورد نیاز است. در این راستا نیز سرمایه گذاری های مختلفی توسط کشورهای توسعه یافته صورت پذیرفته است. در ادامه به برخی از استراتژی های کشورها در این حوزه پرداخته شده است.
استراتژی اقتصاد زیستی آمریکا
از سال 2011 دولت این کشور حرکت به سوی اقتصاد زیستی را یکی از اولویت های خود قرار داده است. به این دلیل که اعتقاد دارند این بخش پتانسیل فوق العاده ای برای رشد و همچنین منافع اجتماعی بسیاری به دنبال دارد. اوباما در 6 دسامبر سال 2011 در این رابطه می گوید: " جهان در حال تغییر و حرکت به سمت ایجاد نوآوری در اقتصاد است و هیچ کشوری نوآورتر از آمریکا نیست". این مسئله به آمریکایی ها اجازه می دهد به زندگی طولانی تر، زندگی سالم تر، کاهش وابستگی به نفت، مقابله با چالش های کلیدی زیست محیطی، انتقال فرآیندهای تولید و افزایش بهره وری بخش کشاورزی دست یابند، از طرفی شاهد رشد مشاغل و صنایع جدید در کشور خود باشند. همچنین او بیان می کند که چند دهه تحقیق و توسعه در این رابطه با استفاده از داده های بیولوژیکی برای ما آینده ای بهتر به ارمغان می آورد که قبلاً غیر قابل تصور بوده است. مانند: تولید سوخت مایع قابل استفاده از دی اکسید کربن، تولید پلاستیک های قابل بازیافت از زیست توده های تجدید پذیر و نه از نفت، تولید مواد غذایی رژیمی با توجه به نیازهای خاص، درمان افراد بر اساس اطلاعات ژنوم خود شخص همچنین در آینده به طور فزاینده، دانشمندان و مهندسان به دنبال تقویت تحقیقات بیولوژیکی با رویکردهایی از رشته های مختلف علمی برای دستیابی به راه حلی به منظور رویارویی با چالش های علمی و اجتماعی خواهند بود.
استراتژی اقتصاد زیستی آلمان
در بسیاری از بخش های اقتصاد آلمان ضرورت تمرکز بر امر پژوهش به منظور حفظ یک منبع مستمر از مزایایی نوآوری در رقابت های جهانی وجود دارد. در آلمان توجه ویژه ای به توسعه شرکت های کوچک و متوسط نوآور وجود دارد. زیرا توسعه این شرکت ها را برای اقتصاد ملی مفید می دانند. به طور مثال شرکت های کوچک و متوسط بیولوژیکی نقش مهمی را در انتقال نوآوری در زمینۀ اقتصادزیستی، از طریق همکاری های گسترده با شرکت های بزرگ و دانشگاه ها ایفا می کنندو یک رویکرد مؤثر در انتقال فناوری در کشور آلمان، طرح های همکاری های بین دانشگاه و صنعت می باشد. بر اساس برآوردهای شورای اقتصاد زیستی اروپا در حال حاضر گردش مالی این حوزه سالانه 1/7 میلیارد یورو است و از طرفی منجر به اشتغال حدود 22 میلیون نفر در سطح اروپا شده است. در آلمان از هر 10 شغل، یک شغل مربوط به کشاورزی و صنایع غذایی است. در سال 2009 استفاده از منابع تجدید پذیر به عنوان یک ماده خام صنعتی در حدود دو میلیون هکتار افزایش یافته بود که حدود 17 درصد از زمین های قابل کشت آلمان را شامل می شود. همچنین مواد غذایی ارگانیک آلمان، بزرگترین بازار در اروپا با 5/8 میلیارد یورو گردش مالی در سال را داراست. آلمان با بیش از 500 شرکت بیوتکنولوژی، از چشم انداز اشتغال در حال رشد در میان شرکای اروپایی خود برخوردار است و حدود 30 هزار کارگر ماهر در حال حاضر در بخش بیوتکنولوژی تجاری آلمان مشغول به کار هستند.
استراتژی اقتصاد زیستی سوئد
در 8 سپتامبر سال 2011 دولت سوئد به سفارش مرکز تحقیقاتی فورماس1 با مشاوره مؤسسه وینووا2 و همچنین آژانس انرژی سوئد یک استراتژی ملی برای نسل های آینده مبتنی بر اقتصاد زیستی و توسعه پایدار ایجاد شد و گروهی متخصص متشکل از دو مؤسسه مذکور و آژانس انرژی سوئد تشکیل گردید. در این راستا همکاری بین ذینفعان در حوزه اقتصاد زیستی در خارج و داخل سوئد ایجاد شد. سوئد در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر، پیش شرط های تسهیل کننده حرکت به سمت اقتصاد زیستی را دارا می باشد. تولیدات سنتی و پالایش زیست توده سهم قابل توجهی در ایجاد اشتغال و کسب درآمد از صادرات برای اقتصاد سوئد داشته است. افزایش تولید و برداشت زیست توده از طریق برنامه های پرورش ژنتیک، تولید کارآمد و روش های برداشت و پردازش بیشتر بدان معنی است که این صنعت رقابتی بودن خود را حفظ کرده است. کاهش استفاده از مواد خام فسیلی و بکارگیری منابع تجدید پذیر می تواند چالش هایی از طریق افزایش رقابت برای دستیابی به مواد خام ایجاد نماید؛ همچنین می تواند فرصت های جدیدی برای تکمیل محصولات سنتی با محصولات و خدمات جدید به ارمغان بیاورد. احتمالی نیز در بخش ساخت و ساز وجود دارد که در آن توسعه زیستی مواد با خواص جدید می تواند جایگزینی فولاد و بتن را با مواد زیستی در ساختمان سازی فراهم نماید. راه حل هایی نیز از طریق همکاری بخش های مختلف از جمله پالایشگاه های زیستی در شکلی از همکاری بین صنایع شیمیایی، جنگل داری و شرکت های انرژی وجود دارد.
استراتژی اقتصاد زیستی فنلاند
استراتژی اقتصاد زیستی فنلاند توسط صندوق نوآوری فنلاند (سیترا3) منتشر شد. هدف از این استراتژی حرکت فنلاند در یک مسیر پایدار برای دستیابی به راه جدیدی در استفاده از منابع طبیعی کشور می باشد. اقتصاد زیستی به عنوان یک مسئله کلیدی در استراتژی ملی به دنبال مصرف کارآمد مواد و بازیافت آن ها، همچنین استفاده از ارزش افزوده ایجاد شده از منابع محلی می باشد. این استراتژی از طریق تحقیقات یک گروه گسترده از کارشناسان مدیریتی، سیاسی، اداری، کسب وکار و سازمان های فعال در حوزه ی رسانه ای تهیه شده است. فعالیتی که در ابتدا به عنوان یک تلاش غیر دولتی آغاز شد و در سطح دولت نیز پیگیری شد. در دسامبر سال 2010 دولت فنلاند استراتژی خود را برای استفاده از منابع طبیعی به پارلمان فنلاند ارائه کرد. این استراتژی همچنین شامل موضوعاتی همچون: آب، خدمات اکوسیستم و صرفه جویی در مصرف انرژی نیز می باشد. بر اساس این استراتژی کشور فنلاند تا سال 2050 در زمینۀ اقتصاد زیستی یکی از کشورهای پیشرو در جهان خواهد بود.
نتیجه گیری
سرعت رشد جمعیت در سطح جهانی کندتر شده است؛ ولی همچنان جمعیت جهان رو به افزایش است و این مسئله کشورها را با چالش های مانند: تأمین آب، مواد غذایی، محیط زیست و ... روبرو می کند. تغییر آب و هوا سطح مهاجرت در کشورهای مختلف را افزایش داده است؛ بخصوص مهاجرت از روستاها و مناطق کوچک به شهرها برای کسب شغل و زندگی بهتر. سازمان ملل پیش بینی کرده است که 70 درصد از جمعیت جهان تا سال 2050 در شهرها زندگی خواهند کرد که این مسئله کشورها را با مشکلات زیادی روبرو خواهد کرد و حرکت به سمت اقتصاد زیستی از اهمیت فراوانی برخوردار است. مسیر توسعه به گسترش اقتصاد زیستی در سطح جهان و مدل های تولید در سطح محلی نیاز دارد. اقتصاد زیستی در واقع کلید جایگزینی زیست توده ها و منابع تجدید پذیر با منابع فسیلی زوال پذیر است.
واژه های مرتبط: اقتصاد زیست انرژی، توسعه اقتصاد زیستی در دنیا، اقتصاد زیستی ایران، کارگروه اقتصاد زیستی، اقتصاد محیط زیستی، اقتصاد زیستی چیست؟
پانویس
1. (The Swedish Research Council for Environment, Agricultural Sciences and Spatial Planning) Formas
2. (Swedish Governmental Agency for Innovation Systems) Vinnova
3. (The Finnish Innovation Found) Sitra
منبع
حمیدی، ناصر، ارژنگ، پژمان، یزدان پناه، علی. (1393). استراتژی های اقتصاد زیستی، تهران: انتشارات شهر آشوب.
