واژه گردشگري نخستین بار در سال 1811 در مجله انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین آمد. در آن زمان این لغت به معناي مسافرت به‌منظور تماشاي آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی براي کسب لذت به کار می‌رفت.
7 دی 1398
واژه گردشگري نخستین بار در سال 1811 در مجله انگلیسی به نام اسپورتینگ ماگازین آمد. در آن زمان این لغت به معناي مسافرت به‌منظور تماشاي آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی براي کسب لذت به کار می‌رفت. ریشه این واژه از اصطلاح "Tornus" یونانی و لاتین گرفته‌شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند "Ism" به‌صورت اسم مصدر "Tourism" یا گردشگري درآمده است. واژه توریست به کسی اطلاق می‌شود که صرف‌نظر از کنجکاوي به‌قصد تفنن و تفریح سفر می‌کند [1]. درزمینۀ گردشگری، رویکردها و تحلیل‌های فروانی وجود دارد. چند دیدگاه غالب عبارت‌اند از:
1. دیدگاه حمایتی مثبت
در این دیدگاه، گردشگری و جهانگردی به‌مثابه یک صنعت مولد که یاری‌دهنده اقتصاد و توسعه کشورهاست، در نظر گرفته می‌شود. در دورانی که برای اغلب کشورها مسائل اقتصادی دارای اهمیت است و گردشگری عاملی در جذب منابع خارجی و افزایش قدرت ارزی به شمار می‌آید، این دیدگاه طرفداران بسیاری دارد. در این نگرش، جنبه‌های اقتصادی گردشگری بسیار بااهمیت تلقی می‌شود. دیدگاه حمایتی به توسعه هر چه بیشتر تأسیسات و امکانات جلب جهانگرد و گردشگر اهمیت می‌دهد و ازاین‌جهت می‌کوشد مشکلات اقتصادی جامعه را به حداقل برساند. در این دیدگاه دولت نباید در امور اجرایی توسعه جهانگردی دخالت کند، بلکه نقش آن تصویب و اتخاذ سیاست‌ها و قوانین است که از توسعه گردشگری حمایت می‌کنند. این دیدگاه در دهه 60 میلادی در غرب طرفداران بسیاری داشت [2].
2. دیدگاه گسست (منفی) در مقابل نظریه‌پردازانی که گردشگری را امری کاملاً مثبت می‌دانند، عده‌ای بیشتر بر آثار منفی گردشگری تکیه می‌کنند. در دیدگاه گردشگری به فرهنگ‌زدایی، تنزل ارزش‌ها، کالایی شدن فرهنگ و افزایش میزان ناهنجاری‌ها و جرائم می‌انجامد. طرفداران این دیدگاه عقیده دارند که طرح‌ها و برنامه‌های گردشگری، همه داشته‌های فرهنگی جامعه را در خدمت پول و درآمد ارزی قرار می‌دهد و این درآمد به بهای گزافی به دست می‌آید. ازاین‌روست که در قبال ایده‌ها و برنامه‌های توریسم و جهانگردی مقاومت و عکس‌العمل منفی نشان می‌دهند.
3. دیدگاه نظارتی بر پایه این دیدگاه توسعه گردشگری اگر همراه با نظارت‌های دولت نباشد، با مبانی توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی، تاریخی، فرهنگی و انسانی کشورها مغایرت خواهد داشت. در برخی از کشورها، توسعه ناپایدار گردشگری به‌منظور مقاصد اقتصادی زودبازده منجر به تخریب منابع طبیعی، نزول ارزش‌های اضافی شده بود. این مشکلات ایجاب می‌کرد که دولت‌ها برای حفظ منافع درازمدت کشورهایشان و پاسداری از منافع آن‌ها برای نسل‌های آتی و جلوگیری از سقوط اخلاقیات در جامعه بر صنعت گردشگری نظارت کنند.
4. دیدگاه سازگاری این دیدگاه در دهه 80 مطرح شد. بر اساس این نظریه، دولت‌ها می‌کوشیدند تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب گردشگری برای کشور خود، نوعی سازگاری و تطبیق میان مصالح جمعی و توسعه گردشگری اتخاذ کنند و به جای محدود ساختن گردشگری، توسعه آن را با مصالح و منافع کشور هماهنگ سازند. این دیدگاه بر توسعه پایداری گردشگری تأکید می‌ورزید.
5. دیدگاه دانش مدار
این دیدگاه از دهه 80 به بعد مطرح شد. رویکردهای علمی بر گردشگری، جایگزین دیدگاه‌های صرفاً سیاسی و اقتصادی شد. در این دیدگاه، تصمیم‌های سیاسی درباره توسعه گردشگری، بر مبنای تحقیقات و پژوهش‌های علمی اتخاذ و خط‌مشی‌های منطقی، با توجه به ارزیابی علمی نتایج توسعه گردشگری، طراحی شدند. در دیدگاه دانش‌مدار، تأسیس دانشکده‌ها و پژوهشکده‌های گردشگری و توسعه تحقیقات گردشگری مورد تأکید بسیار قرار گرفت. بر اساس همین دیدگاه بود که رشته جهانگردی به‌مثابه یک‌رشته مستقل علمی در جهان مطرح شد [2].
گردشگري پايدار، گردشگري است كه بتواند در يك محيط در زماني نامحدود ادامه يابد و ازنظر انساني و فيزيكي به محیط‌زیست صدمه نزند و تا بدان حد فعال باشد كه به توسعه ساير فعالیت‌ها و فرايندهاي اجتماعي لطمه‌ای وارد نسازد. غیرقابل کنترل گردشگري انبوه كه باعث تخريب منابع طبيعي، اجتماعي و فرهنگي شده و اثرات زيانباري همانند فروكاست ميراث و فرهنگ سنتي و محلي، از بين رفتن هويت محلي، افزايش ميزان جرائم، ازدياد شلوغي و ديگر مسائل زیست‌محیطی را در مناطق بر جاي نهاده بود [3].
در سایت سازمان جهانی گردشگری آمده است پایداری به معنی ایجاد تعادل میان سه بعد اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی-فرهنگی توسعه است. مثلث طلایی گردشگری پایدار از سه بعد تشکیل‌شده است:
- 1. از منابع زیست‌محیطی که عنصر کلیدی توسعه گردشگری هستند؛ استفاده بهینه نماید، از فرآیندهای زیست‌محیطی ضروری محافظت نماید و به حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی کمک نماید.
- 2. به اصالت اجتماعی-فرهنگی جوامع میزبان احترام بگذارد، میراث فرهنگی ملموس و ناملموس و ارزش‌های سنتی آن‌ها را حفظ کند و به ارتقای تحمل و درک بین فرهنگی کمک کند.
- 3. از فعالیت‌های اقتصادی پایدار و بلندمدت، فراهم آمدن و توزیع عادلانه منافع اجتماعی-اقتصادی برای تمامی ذینفعان از طریق روش‌های چون ایجاد اشتغال پایدار، فرصت‌های کسب درآمد و خدمات اجتماعی برای جوامع محلی و کمک به فقرزدایی اطمینان حاصل کند [4].
از اواخر دهه 1991، توسعه گردشگری از توسعه اقتصادمحوری به سمت هرچه پایدارتر حرکت کرد. توسعه پایدار، نقطه ایده آل تلاش صنعت گردشگری در قرن، 21 است. صنعت گردشگری به این پارادایم با تغییر خودسامانی و شروع برنامه‌های داوطلبانه واکنش نشان می‌دهد. به‌عنوان نمونه، برنامه‌ها و سیاست‌های داوطلبانه بی‌شماری مانند جهان سبز 21، مبارزه پرچم آبی اروپا، مسافر زیرک در اکوادور، برگ سبز تایلند و دستورالعمل 21 برای صنعت سفر و گردشگری تنظیم‌شده است. سازمان جهانی گردشگری برای اولین بار در سال 1988 اصطلاح گردشگری پایدار را طبق معیارهای گزارش برانت لند این‌گونه تعریف نمود:" گردشگری پایدار، نیازهای گردشگران حاضر و جوامع میزبان را با محافظت و ارتقاء فرصت‌های آیندگان برآورده می‌کند".
کمیته توسعه پایدار گردشگری در نشستی در تایلند در مارس 2004 در تعریف گردشگری پایدار تجدیدنظر نمود. هدف این بازبینی انعکاس بهتر پایداری در گردشگری با توجه به نتایج کنفرانس توسعه پایدار ژوهانسبورگ است. تعریف مفهومی جدید بر ایجاد تعادل بین جنبه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی-گردشگری، نیاز به اجرایی شدن اصول پایداری در همه بخش‌های گردشگری و مورد هدف قرار دادن اهداف جهانی گردشگری (مانند زودودن فقر) تأکید دارد.گردشگری پایدار حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه‌هاست. اجلاس زمین در سال 1992 در ریودوژانیرو دولت‌ها را به سمت توسعه‌ای سوق داد که حداقل زیان و لطمه را به محیط‌زیست وارد سازد. گردشگری پایدار نیز جزء توافقات حاصل در دستور کار اجلاس 21 (یعنی برنامه‌های مربوط به قرن بیست ویکم) قرار گرفت [5].
هدف اصلی در بسط معنای گردشگری پایدار، ارائه روش‌های منطقی در بهره‌گیری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از به‌کارگیری غیرعملی این منابع است. توسعه پایدار گردشگری دارای سه جنبه است:
- 1. حفاظت از محیط‌زیست
- 2. حفظ منابع و میراث فرهنگی
- 3. حرمت و احترام جوامع
ازاین‌رو گردشگری پایدار باید باسیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. باید در نظر داشته باشیم که پایداری نباید مساوی ثبات در نظر گرفته شود. حتی بکرترین اکوسیستم‌ها هم، در حال تغییر دائمی هستند. تجربه نشان داده است که اگر سعی در ثابت کردن متغیرهای یک سیستم داشته باشیم در حقیقت آن سیستم را به سمت فروپاشی سوق داده‌ایم. باید در نظر داشته باشیم که پایداری نباید مساوی ثبات در نظر گرفته شود. حتی بکرترین اکوسیستم‌ها هم، در حال تغییر دائمی هستند. تجربه نشان، داده است که اگر سعی در ثابت کردن، متغیرهای یك سیستم داشته باشیم در حقیقت آن سیستم را به سمت فروپاشی سوق داده‌ایم. مفهوم "توسعه پایدار" به‌کلی با مفهوم "پایداری" متفاوت است، زیرا کلمه "توسعه" به وضوح اشاره به تغییر دارد؛ تغییری هدایت شونده و پیش رو، درواقع آن، چه باید پایدار بماند، فرایند بهبود یك سیستم اجتماعی – بوم‌شناختی است. سرعت و میزان تغییرات جهانی، افزایش پیوند سیستم‌های اجتماعی و طبیعی و پیچیدگی افزایش یابنده جوامع و تأثیر آن‌ها بر بیوسفر، رسالت "توسعه پایدار" را از حد نگهداری و حفظ پایه اکولوژیك برای توسعه فراتر می‌برد و آن، را به افزایش ظرفیت و توان اجتماعی و اکولوژیك برای مقابله با تغییرات دائمی جهان ملزم می سازدکه انسان‌ها به آن تعلق دارند [5].
با مرور متون علمی، عوامل متعددی را می‌توان یافت که از آن‌ها تحت عنوان موانع تحقق گردشگری پایدار یادشده است، در متون علمی مرتبط، به موانعی نظیر: - 1. نگرش و چارچوب اخلاقی افراد جامعه
- 2. توزیع نامتناسب قدرت میان ذینفعان جامعه
- 3. عدم مشارکت دهی همه ذینفعان در مراحل مختلف تصمیم‌گیری و اجرا
- 4. بی‌توجهی به نحوه و کیفیت تعامل ذینفعان
- 5. ارجحیت دادن نظام سیاست‌گذاری به ملاحظات اقتصادی
- 6. اجماع ضعیف و همکاری سطحی و ناکارآمد ذینفعان
- 7. تغییرات سریع نظام‌های حکومتی
- 8. منازعات سیاسی و فقدان اراده و یکپارچگی میان بخش‌های مختلف حکومت
- 9. مشارکت محلی و مبارزه با تبعیض
- 10. خویش و قوم‌گرایی و کوته‌بینی و ... [4].
واژه های مرتبط: توسعه گردشگری چیست، توسعه پایدار، تعریف گردشگری پایدار، اهداف گردشگری پایدار، شاخص های توسعه پایدار گردشگری+pdf، توسعه پایدار گردشگری+pdf، شاخص های توسعه پایدار گردشگری، گردشگری پایدار+pdf، گردشگری و توسعه پایدار، نظریه های گردشگری pdf، گردشگری و توسعه پایدار، مقاله توسعه پایدار گردشگری، مقاله توسعه گردشگری
منابع [1]. رحماني، بيژن، سعيدي راد، مجيد،كاظمي، محمد. (1396). راهبردهاي توسعه پايدار گردشگري در سکونتگاه هاي روستايي (مطالعه موردي: روستاي ونايي شهرستان بروجرد)، فصلنامه جغرافيايي فضاي گردشگري، 6(22)، 23-41.
[2]. محسنی، رضاعلی. (1388). گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالش ها و راهکارها. مجله علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، 9(28)، 149-171.
[3]. قنبري، يوسف، كاظمي، زهرا، كاظمي اسكري، فاطمه. (1396). برنامه ريزي توسعه پايدار گردشگري با تاکيد بر خانه هاي اکولوژيکي مطالعه موردي: بخش هنزا، برنامه ريزي و توسعه كالبدي، 2(2)، 93-109.
[4]. شفیعی، زاهد، فرخیان، فیروزه، رجایی ریزی، محمدعلی، موغلی، مرضیه. (1395). گردشگری پایدار از تئوری تا تحقق: یک رویکرد انتقادی، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، 4(49)، 153-171.
[5]. کلانتری خليل آباد، حسين، پوراحمد، احمد، قاسمي، ايرج، موسوي، سيدرفيع. (1395). نهادهاي محلي و ظرفيت آن ها در توسعه گردشگري پايدار شهري، ميراث و گردشگري، 1(1)، 1-21.
